ابن ابی اُصیبعه؛ طبیبی که روایتگر تاریخ پزشکی شد - بلاگ پو

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگارانـ بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و عظیمان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

پیروز الدین احمد بن قاسم سعدی معروف به ابن ابی اُصیبعه، مشهورترین پزشک خاندان ابی اصیبعه در قرن ششم هجری قمری است.

جد او خلیفة بن یونس از نزدیکان صلاح الدین ایوبی بود. دو پسر خلیفة بن یونس، قاسم و علی از پزشکان معروف بیمارستان ناصری بودند که سالیان بسیاری به شاهان ایوبی خدمت کردند.

احمد در حدود سال 595ق در دمشق به دنیا آمد و در همان جا پرورش یافت. مقدمات پزشکی را نزد پدر و عمویش آموخت و همچنین در بیمارستان نوری دمشق نزد رضی الدین رجبی و ابن بیطار و عبدالرحیم بن علی دخوار به آموختن پزشکی پرداخت.

وی با ابن بیطار در مناطق پیرامون دمشق به جست وجوی گیاهان طبی می پرداخت و در زمینه گیاه شناسی مطالبی بسیار آموخت.

ابن ابی اصیبعه به علت هوش و قریحه فراوان در اندک مدتی در شناخت و درمان بیماری ها مهارت یافت و در بیمارستان دمشق به کار و نیز تدریس پزشکی مشغول شد.

عمران بن صدقه، همکار او در بیمارستان نوری، کتابخانه ای عظیم از آثار پزشکی داشت و چنین به نظر می رسد که ابن ابی اصیبعه از آن کتابخانه، به ویژه در تألیف کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطباء استفاده کرده است. ابن ابی اصیبعه در سال 631ق به قاهره رفت و در بیمارستان ناصری به طبابت و تدریس مشغول شد. همکار او در آنجا سدیدالدین بن ابی بود و ابی اصیبعه از دانش او در بهره می برد.

ابن ابی اصیبعه در سال 632ق به بیمارستان نوری دمشق بازگشت و در 634ق پزشک مخصص امیر عزالدین اَیدَمور شد و به صفد رفت. او 34 سال بقیه امر خود را در آنجا به درمان بیماران و نگارش کتاب گذراند و در حدود سال 668ق در همان جا درگذشت. از شاگردان معروف او امین الدوله ابوالفرج بن القُفّ را می توان نام برد.

اثر مهم ابن ابی اصیبعه کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطباء است که عمده ترین منبع آگاهی ما از تاریخ طب اسلامی تا روزگار اوست.

از این کتاب دو نگارش به جای مانده است. نگارش نخست آنکه در 643ق 1245م به انجام رسیده به امین الدوله ابن التلمیذ، وزیر دانشمند الملک الصالح اسماعیل بن احمد تقدیم شده است. پس از این تاریخ، مؤلف همواره به مطالب کتاب خویش افزوده و نسخه مفصل تری فراهم آورده است. همچنین شاگردان وی مطالبی به آن افزوده اند. بسیاری از مطالب طبقات الاطباء و الحکماء نگاشته ابن جلجل در این کتاب یا عیناً نقل یا خلاصه شده است.

تقسیم بندی کتاب بر حسب زمان و مکان زندگی صاحبان ترجمه ها اجرا شده است. در ابتدا از پیدایش دانش پزشکی و مراحل نخستین آن سخن گفته می شود، شرح حال پزشکان یونان، پزشکان عرب در آغاز عصر اسلامی، پزشکان سریانی در آغاز عصر عباسی، مترجمان کتاب های پزشکی از یونانی به عربی، پزشکان عراقی و جزیره و دیار بکر، پزشکان بلاد عجم، هندوستان، مغرب، مصر و شام در پی می آید.

ابن ابی اصیبعه با گردآوری مطالب بسیار درباره زندگی و کار پزشکان روزگار خود گام عظیمی در راه روشن ساختن زندگی علمی آن عصر، به ویژه تاریخ پزشکی برداشته است.

گرچه پژوهش های نوین اغلاط بسیاری از گزارش های ابن ابی اصیبعه را در زمینه طب یونانی آشکار کرد، مطالبی که درباره طب یونانی و هندی بیان کرده برای عصر وی منحصر به فرد است. عیون الانباء همچنین شامل نقل قول هایی از کتاب های دیگران از جمله جالینوس، حنین بن اسحاق، اسحاق بن حنین، ابن جلجل، مبشر بن فاتک، دخوار و ابن بختیشوع است که اصل آنها از میان رفته است.

مؤلف سخنان شفاهی بسیاری از پزشکان را نیز نقل کرده و در پایان شرح حال بسیاری از پزشکان را که اغلب دقیق و مفصل است و فهرستی از کتاب های ایشان را آورده است. این کتاب ها غالباً از بین رفته اند و عیون الانباء یگانه منبع آگاهی ما درباره آنهاست. آثار مندرج در این فهرست ها حجم عظیم کار علمی دانشمندان سده های نخستین عصر اسلامی را نشان می دهد.

عیون الانباء بسیار ساده و نزدیک به زبان عامیانه و دور از شیوه های ادبی نگاشته شده و گاه نیز عبارت هایی به لهجه های محلی مصر و شام در آن دیده می شود. در این کتاب اشعار بسیاری آمده است که از نظر ادبی ارزش چندانی ندارند. برخی از این اشعار سروده خود مؤلف است.

خطاهای دستوری بسیاری نیز در کتاب هست که احتمالاً ناشی از بی دقتی مؤلف است. این کتاب خطاهای موضوعی نیز دارد، از جمله مؤلف، نام سهروردی مقتول یعنی شیخ اشراق (مقتول 587ق/1191میلادی) را به جای ابوالفتح یحیی بن حبش، با نام ابوحفص عمر (صاحب عوارف المعارف) آورده است. همچنین سرزمین سند را به خطا زادگاه ابوریحان بیرونی ذکر کرده است.

عیون الانباء با وجود خطاها و اینکه مؤلف از بیان نام برخی از پزشکان عصر خویش مانند ابن نفیس خودداری کرده، از اهمیت بسیاری برخوردار است و پژوهشگران اروپایی به بررسی گسترده آن پرداخته اند.

4104/

abanhome.com: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت را از ما بخواهید.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای گردشگری و تجاری و آموزشی | مجری مستقیم و کارگزار سفرهای بین المللی خارجی